Xe tự lái sẽ sớm phải đưa ra những quyết định mang tính đạo đức khi nó trở nên phổ biến. Trong trường hợp phải lựa chọn mạng sống của những người liên quan, đâu là một lựa chọn có đạo đức. Bàn luận về vấn đề này, chúng ta thấy được chính những xung đột về quy tắc đạo đức trong xã hội loài người.
Tại sao vấn đề này cần được quan tâm?
Khi một tài xế đạp phanh để tránh đâm phải người đi bộ sang đường bất hợp pháp, anh ta đưa ra một quyết định mang tính đạo đức. Quyết định này chuyển rủi ro từ người đi bộ sang những người ngồi trong xe và những người ngồi trong những chiếc xe đi phía sau. Nếu thay tài xế bằng một thuật toán điều khiển của xe tự lái, đâu là quyết định hợp đạo lý mà nó cần đưa ra?
Một cuộc khảo sát lớn về đạo đức của máy móc chỉ ra rằng quy tắc đạo đức trong trường hợp đó rất khác nhau đối với người dân ở từng quốc gia. Ví dụ đối với các quốc gia phát triển, việc ưu tiên người đi bộ sang đường trái phép gần như không thể xảy ra, điều này khác với các quan điểm ở các quốc gia đang phát triển.
Với machine learning, máy tính có thể học ra được các quy tắc từ dữ liệu. Nhưng vấn đề ở đây là không tồn tại một quy tắc chung như vậy để máy có thể học được. Do đó, đây là vấn đề vượt ra ngoài tầm với của những công nghệ cao cấp nhất.
Trong khảo sát mang tên Moral Machine, các tác giả tạo ra các tình huống giả định mà trong đó xe tự lái buộc phải chọn xem ai là người được sống, ai sẽ phải hi sinh. Những người tham gia khảo sát lựa chọn dựa trên các đặc điểm như: Già hay trẻ, giàu hay nghèo, nhiều hay ít. Đây có thể là những kịch bản hiếm khi xảy ra trong cuộc sống, nhưng các nhà nghiên cứu cho rằng khảo sát này là cần thiết trong việc xác định các sắc thái khác nhau về quan điểm đạo đức mà các chính phủ và nhà sản xuất xe tự lái phải tính đến.
Tranh luận về quy tắc đạo đức là một vấn đề văn hóa cũ, từng được tranh luận bởi những nhà tư tưởng lỗi lạc như Aristotle, Jeremy Bentham, Immanuel Kant, John Stuart Mill, Robert Nozick và John Rawls được giới thiệu trong cuốn sách và khóa học nổi tiếng của Micheal Sandel. Với việc lập trình xe tự lái, vấn đề này một lần nữa được hồi sinh mạnh mẽ.
Kết quả như thế nào?
Trong vòng 18 tháng, Moral Machine nhận được 40 triệu quyết định từ con người đến từ 233 quốc gia và vùng lãnh thổ. Không phụ thuộc vào tuổi, giới tính và quốc gia, đa phần mọi người lựa chọn cứu con người thay vì thú nuôi của họ, nhóm người thay vì một cá nhân đơn lẻ.
Khi phân tích 130 quốc gia có đông người tham gia (tối thiểu 100 người), các tác giả cho rằng các quốc gia có thể chia thành 3 nhóm. Nhóm đầu tiên bao gồm Bắc Mỹ và một vài quốc gia Châu Âu nơi có lịch sử lâu đời của Kitô giáo. Nhóm thứ hai bao gồm Nhật bản, Indonesia, Pakistan với truyền thống Nho giáo và Hồi giáo. Nhóm thứ ba bao gồm Pháp và các thuộc địa cũ của Pháp. Mỗi nhóm có các ưu tiên khác nhau, ví dụ như nhóm thứ nhất sẵn sàng hi sinh người già để cứu người trẻ hơn nhóm thứ hai.
Các nhà nghiên cứu cũng chỉ ra mối quan hệ giữa các nhân tố kinh tế, xã hội đến quan điểm của người dân. Các chính phủ mạnh như Phần Lan và Nhật Bản thường không tha thứ cho hành vi trái pháp luật của người đi bộ và anh ta không đáng được cứu, nhưng điều này khác với các nước có thể chế yếu hơn như Nigeria hay Pakistan.
Trong hoàn cảnh phải lựa chọn giữa một người vô gia cư và một giám đốc điều hành, các quốc gia có khoảng cách giàu nghèo thấp như Phần Lan thường không có sự khác biệt giữa hai lựa chọn. Trái lại, các quốc gia với nền kinh tế có khoảng cách giàu nghèo lớn, người có địa vị thấp hơn không có cơ hội.
Lời kết
Mặc dù những chiếc xe tự lái vẫn chưa được bán ra công chúng và có thể còn rất lâu nữa mới có mặt tại Việt Nam, nhưng rõ ràng đây là một nghiên cứu thú vị và mang nhiều ý nghĩa. Sẽ thế nào nếu như những nhà sản xuất mang quy tắc đạo đức của nhóm thứ nhất để sản xuất những chiếc xe phục vụ tại thị trường của nhóm thứ hai? Các chính phủ và các cơ quan lập pháp, tư pháp cần có những động thái gì để chuẩn bị cho những sản phẩm công nghệ cao này được đưa vào quốc gia của mình?
Nếu bạn thích chủ đề này, đừng ngại chia sẻ với những người quan tâm. Hãy thường xuyên truy cập website hoặc đăng ký (dưới chân trang) để luôn nhận được các bài viết sớm nhất!
-----